Γλώσσα-Οι τσιγγάνοι

Διαβάσαμε στο μάθημα της Γλώσσας δυο συγκινητικές ιστορίες με τσιγγάνους:

Από το βιβλίο μας της γλώσσας ένα απόσπασμα από το βιβλίο της Ελένης Κατσαμά «Σαν τα χελιδόνια» και από το Ανθολόγιό μας το κείμενο ‘Οι φίλοι μας οι τσιγγάνοι’ της Ελένης Σαραντίτη.

Διαβάσαμε κι ένα όμορφο ποίημα που ‘γραψε ο Ισπανός Λόρκα για μια Τσιγγάνα «καλόγρια» όπως τη λέει. Τη σχεδίασε κιόλας ο Λόρκα, όπως ακριβώς τη φαντάστηκε να κεντά.

Συζητήσαμε για τους τσιγγάνους και βρήκαμε πληροφορίες για αυτούς, για τα έθιμα και τις γιορτές τους. Βρήκαμε και ποιήματα και τραγούδια….

Ρομά ή Τσιγγάνοι

 Οι Ρομά, γνωστοί και ως τσιγγάνοι, ατσίγγανοι, αθίγγανοι, κατσίβελοι, σίντηδες ή γύφτοι, είναι ένας κατά βάση νομαδικός λαός από τη Βόρεια Ινδία. Σήμερα κατοικούν σχεδόν σε όλο τονπλανήτη, κυρίως στην Ευρώπή. Ο όρος «ρομά» σημαίνει άνδρας ή σύζυγος. Θεωρείται ότι ο συνολικός πληθυσμός τωντσιγγάνων ανέρχεται σε 6.000.000 σε όλο τον κόσμο.

Στην Ελλάδα διακρίνουμε 2 ομάδες Ρομά: τους μετακινούμενους και τους εγκατεστημένους. Οι πρώτοι συνεχίζουν τη νομαδική ζωή και είναι συνήθως πλανόδιοι έμποροι φρούτων, λαχανικών, μικροεπίπλων και άλλων ειδών οικιακής χρήσης όπως επίσης και παλαιοπώληδες και ρακοσυλλέκτες ή πλανόδιοι οργανοπαίκτες. Οι δεύτεροι κατοικούν συνήθως σε χωράφια ή σπίτια στις άκρες των πόλεων και ασχολούνται με το εμπόριο.

Η σημαντικότερη γιορτή των ρομά είναι η γιορτή της άνοιξης ( που γιορτάζεται από 23 Απρίλη μέχρι 1 Μάη σε όλη την Ευρώπη. Έντονο έθιμο όλων των τσιγγάνων είναι να χορεύουν το ελληνικό γυναικείο χορό τσιφτετέλι.

Ο τσιγγάνικος γάμος είναι το χαρακτηριστικότερο έθιμο. Ο σύζυγος παίρνει προίκα από τους γονείς της νύφης και εκείνοι προσέχουν μη σπαταληθεί άσκοπα η προίκα από τον άντρα. Οι τσιγγάνοι γλεντούν για μέρες το γάμο. Αποκορύφωμα του γλεντιού είναι η πανηγυρική επίδειξη στους καλεσμένους του «σεντονιού» που είναι η απόδειξη της τιμιότητας της νύφης. Κάνουν κουμπαριές μόνο με ανθρώπους που εκτιμούν και σέβονται. Δεν καλούν εύκολα στους γάμους ανθρώπους έξω από τη φυλή.

Κάποιοι διάσημοι Τσιγγάνοι ή τσιγγάνικης καταγωγής είναι οι παρακάτω:

Οι ηθοποιοί: Τσάρλι Τσάπλιν, Γιουλ Μπρίνερ και Μπομπ Χόσκινς.

Οι μουσικοί και τραγουδιστές: Κώστας Χατζής, Μάκης Χριστοδουλόπουλος, Ελένη Βιτάλη, Μανώλης Αγγελόπουλος

Ο μεγάλος μας ποιητής Κώστας Βάρναλης έγραψε για τους τσιγγάνους το παρακάτω ποίημα:

Βάρα γερά τον νταγερέ, πιωμένε μου λεβέντη!

Κορδέλα κόκκινη κρεμώ στον άγριο εσέ ζουρνά σου!

Φλουρί κολλώ στο στήθος σου, ξυπόλητη χορεύτρα!

Στρογγυλοπαίζει σου η κοιλιά κι ο κόρφος σου πετάει

Τα μπρούτζινα γιορντάνια σου και τα χοντροβραχιόλια.

Παίζει το μαύρο μάτι σου, μαργιόλικο, μεγάλο

Και φέρνει ο λάγνος σου χορός την πεθυμιά της νύχτας!

Κρασί ας μη παύσουν τ’άταχτα μουστάκια μας να στάζουν!

Ε συ πατέρα, η κόρη σου απόψε

το παραμύθι θα μου ειπεί πα’ στο προσκέφαλό μου.

Ο μουσικοσυνθέτης Νίκος Κυπουργός έγραψε τη μουσική από την ομώνυμη ταινία του Μ. Καραμαγγιώλη. Ακούστε το τραγούδι ROM.
 https://www.youtube.com/watch?v=JxGBAT5nqoQ

O Διονύσης Τσακνής έγραψε τους στίχους και τη μουσική από τον Μπαλαμό (το τραγούδι των γύφτων).

 Δεν έχω τόπο, δεν έχω ελπίδα,
δε θα με χάσει καμιά πατρίδα
και με τα χέρια μου και την καρδιά μου
φτιάχνω τσαντίρια στα όνειρά μου

Νάις μπαλαμό, νάις μπαλαμό
και το λουμνό τ’ αφεντικό
νάγια δόμλες ατzέι μπαλαμό

Και τα γκανίκια μας όταν χορεύουν,
με χασταρώματα που σε μαγεύουν,
κουνάνε σώματα και τα πιτέ τους,
μέσα σε κλείνουνε στις αγκαλιές τους.

Νάις μπαλαμό, νάις μπαλαμό,
και το λουμνό τ’ αφεντικό
νάγια δόμλες ατzέι μπαλαμό.

Τσιγγάνικες λέξεις:
"μπαλαμός"= όποιος δεν είναι τσιγγάνος, ο "λευκός"
"γκανίκια"=κορίτσια
"χασταρώματα" = κουνήματα
"πιτέ" = στήθη

Σε ελεύθερη μετάφραση:

Ναις μπαλαμό ναις μπαλαμό
και το λουμνό τ` αφεντικό
νάγια δόμλες αντζέι μπαλαμό.

Φύγε λευκέ (Έλληνα) φύγε λευκέ
και το πρόστυχο τ` αφεντικό
μην τον δέχεσαι τον λευκό.


Αν θέλετε, ακούστε εδώ τον Μπαλαμό, με την τσιγγάνα στην καταγωγή Ελένη Βιτάλη.  
https://www.youtube.com/watch?v=tVPsq-KfghU